Bacaklardaki toplar damar damarlarda aniden oluşan pıhtı (derin ven trombozu- DVT) sıklıkla görülen ( her yıl 1000 kişide 1) ve hem erken hem de geç dönemlerinde çok ciddi sağlık problemleri yaratan bir hastalıktır. Bacaklarda oluşan toplar damar pıhtılarının aniden kalbin sağ tarafına ve oradan da akciğerlerde ki damarlara kan akımıyla taşınması ve akciğer damarlarını tıkaması ( akciğer embolisi) ani ölüme veya yaşayan bazı hastalarda kalp yetmezliğine neden olmaktadır. Bunun yanı sıra bacaklarda oluşan pıhtı uzun dönemde bir çok hastada toplar damar yetmezliği oluşturmakta ve buna bağlı bacaklarda kapanmayan yaralara neden olabilmektedir. 

Bacakların hareketsiz kalmasını gerektiren durumlar ki sıklıkla ortopedik ameliyatlar ( protez ve kırk ameliyatları gibi) sonrası dönem, nadiren uzun seyahatler, hormonal değişikler, bazı kanserlerde veya doğuştan olan pıhtılaşma bozukluklarında kanın normal insanlara göre daha kolay pıhtılaşması sonucu DVT oluşabilir.

Tipik bir DVT olgusunda bacakta ağrı ve şişlik oluşur. Sadece klinik bulgularla tanı konamaz. Acilen mutlaka damar ultrasonu kullanılmalıdır. Akciğer embolisi şüphesinde akciğer BT si ve kalp ultrasonografisi (ekokardiyografi) ile de inceleme gerekir.

Pıhtılaşmayı engelleyen ilaçlar ( ağızdan alınan faktör X a inhibitörü veya deri altı heparin-LMWH) kullanarak pıhtının bacakta yayılması ve akciğerlere gitmesini engellemek gerekir. Hastaların hareketsiz dinlenmeleri gereksizdir. Akciğer embolisi mevcut değilse hastanede tedavi gerekli değildir. Pıhtının karın içi toplar damarda olduğu olgularda acil olarak damar içine yerleştirilen bir kateterle pıhtı çözücü ilaçların da kullanılması veya bazı özel durumlarda karın içindeki büyük toplar damara kateter tekniği ile pıhtı tutucu şemsiyelerin yerleştirilmesi gerekebilir. Her hastaya uyacak standart bir tedavi yoktur. DVT oluş nedeni, yeri, ultrason bulguları, klinik ve laboratuar sonuçlarına göre karar verilir .İlk hafta sonrası belirli bir süre veya hayat boyu coumadin, Faktör X a inhibitörleri veya trombin inhibitörleri kullanılır. Coumadin kullanıldığı zaman belirli aralıklarla kan tetkiki ile INR denilen pıhtılaşma testi yapılır .INR değeri 2-3 arası olacak şekilde ilaç doz ayarlaması yapılır. İlaç dozu yetersiz olursa (INR 2 nin altında) tekrar DVT oluşabilir. Aşırı dozda (INR 3 üstü) ise kanama riski vardır. Son yıllarda yukarıda bahsedilen coumadin dışı kan sulandırıcılar ( rivoraxaban, Apixaban, dabigatran gibi) çok daha yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır.

Bilinenin aksine tanı konulduktan sonra kullanılan tedaviler pıhtıyı ortadan kaldırmaz fakat pıhtının yayılmasını engeller. Belirli bir süre içinde ki bu 1 yıl kadar olabilir, kan içinde bulunan bazı maddeler pıhtının erimesine neden olur. Bazı hastalarda pıhtı olan damar bu şekilde tam olarak açılır ve DVT hiçbir klinik iz bırakmadan iyileşir. Bazı hastalarda ise bu tam açılma sırasında toplar damar içinde ki kapacıklar da tahrip olur ve kalbe dönmesi gereken kirli kanın bir kısmı hasta ayakta hareketsiz dururken aşağıya doğru kaçar ( venöz reflü veya venöz yetmezlik). Böyle hastalarda uzun dönemde ayak bileğinde renk değişiklikleri ( koyulaşma, deride kalınlaşma) ve açık yara çıkma riski vardır. Kapak tamiri ameliyatları etkisizdir ve hastanın hayat boyu varis çorabı kullanması gerekir.İyileşme süreci her hastada farklı şeklide ve farklı süre içinde ortaya çıkar. Takipler sırasında yapılan damar ultrason bulguları doğru yorumlanırsa doğru tedavi kararı verilir.

DVT geçiren hastalarda 2 önemli amaç şudur:

1-Yeniden DVT olmasına engel olmak. Bunun için sıklıkla özel kan tetkikleri yapılır ve onların sonucuna göre farklı ilaçlar verilerek ( her hasta da farklı olabilir) pıhtı oluşması engellenir. Bazen çok basit pıhtı engelleyici ilaçlar bazen de kullanması çok özellik gösteren ilaçlar tercih edilir.
2-Derin toplar damar yetmezliğine neden olan DVT olgularında uzun dönemde ayak bileğinde yara oluşmasını engellemek için özel varis çoraplarının kullanılması gerekebilir.

Hastalarda bu konuların detaylı tartışılması gerekir. Bir çok hasta bazı önlemler almaz ise yeniden DVT olabileceğini bilmelidir. Doğru karar ve bazen hayat boyu sürecek önlem ve tedaviler ile hastalar normal yaşam sürdürebilirler. Bir çok DVT hastasında belirli bir süre tedavi olarak hastalık tamamen ortadan kaldırılamaz fakat ilaç ve/veya çorap kullanarak hastalık kontrol altında tutulur.

Takiplerde yapılan damar ultrason bulguları hangi derecede toplar damar yetmezliği olduğunu belirler. Sonuca göre önlem alınır ve belirli aralıkla klinik ve damar ultrasonu kontrolleri yapılır. Yeniden DVT olma riskini araştırmak için bazı özel kan tetkiklerinin yapılması gerekir (Protein C, S, antitrombin III, factor V leiden ve protrombin gen mutasyon analizi, homosistein, anticardiolipin antikorlarları gibi). Bu test sonuçlarına göre farklı koruyucu önlemler alınır:

1-hayat boyu coumadin (INR amacı 2-3 arası),
2- coumadin ( INR amacı 1.5-2) ve Aspirin kombinasyonu,
3- sadece Aspirin ve risk durumlarında geçici faktor Xa inhibitörlerinin kullanılması gibi.